Οι Νέες Μορφές Πνευματικής Αναζήτησης Και Θρησκευτικότητας

Οι Νέες Μορφές Πνευματικής  Αναζήτησης Και Θρησκευτικότητας

 

 Ο πόθος για ευτυχία και ολοκλήρωση είναι έμφυτος στον κάθε άνθρωπο, το ίδιο και η δίψα της πνευματικής αναζήτησης, έστω κ’ αν η τελευταία πνίγεται κάτω από ποικίλα βάρη. Η ανάγκη για ψυχική αρμονία είναι ένα από τα κύρια αιτήματα της εποχής μας, γι’ αυτό βλέπουμε σήμερα όλο και πιο πολλούς να αγωνίζονται με συνέπεια για να ανακαλύψουν το νόημα της ύπαρξής τους μέσα από συχνά κοπιαστικά μονοπάτια έξω από την πεπατημένη οδό.

Η αρχή του 21ου αιώνα βρήκε τον άνθρωπο της Δύσης να απολαμβάνει – αν θέλει – μεγαλύτερη ελευθερία πνεύματος από όση είχε ποτέ στην ιστορία της ανθρωπότητας. Απεγκλωβισμένος από τα δογματικά καλούπια εκκλησιών, κοσμοθεωριών και κάθε είδους αυθεντίας, όπως π.χ. το υποτιθέμενο αλάθητο της επιστήμης, είναι ελεύθερος να διαλέξει τι πιστεύει και τι κάνει σε κάθε τομέα, σημάδι ότι έχει κατακτήσει πλέον μεγαλύτερη ωριμότητα.

Αυτήν την πρωτοφανή ελευθερία μπορεί να την χρησιμοποιήσει όπως θέλει, είτε θετικά και δημιουργικά είτε αρνητικά και αυτo-καταστροφικά. Μπορεί είτε να θησαυρίσει από αυτήν είτε να την απεμπολήσει∙ μπορεί να ωριμάσει αξιοποιώντας την ή να μείνει στο τέλμα του ή ακόμη και να οπισθοδρομήσει προς το χειρότερο τρέφοντας το Εγώ του και τις δυνάμεις του κακού.

Το ερώτημα αν όλη αυτή η ελευθερία είναι πραγματική ή ετεροκατευθυνόμενη απαντιέται δύσκολα και ανά περίπτωση. Πάντως έννοιες όπως «χειραφέτηση», «αυτοπροσδιορισμός», «αυτοπραγμάτωση» κ.λπ. σήμερα είναι κοινός τόπος και καθρεφτίζουν το πνεύμα της εποχής. Αυτό που εκφράζουν, ωστόσο σε μεγάλο βαθμό, είναι η επιδίωξη του ανθρώπου να ασχολείται με τον εαυτό του, να αποφασίζει για τον εαυτό του, να βρει τον εαυτό του. Σήμερα πιστεύεται ότι ο άνθρωπος οφείλει την ύπαρξή του στον άνθρωπο, το κέντρο και ο σκοπός της ύπαρξής του είναι ο άνθρωπος και δη ο εαυτός του. Ο εαυτός του είναι η αρχή, η πορεία και ο στόχος του. Γι’ αυτό και αγαπάει πάνω από όλα τον εαυτό του και αρκείται στον εαυτό του.

Όπως παρατηρεί ο θεολόγος Χ. Χέμπελμαν (H. Hempelmann): «Όσο μειώνεται η σημασία της πίστης στον Θεό, αυξάνεται αντίστοιχα η πίστη στον άνθρωπο και στις -κατά βάση- απεριόριστες δυνατότητές του». Έτσι διαβάζουμε λ.χ. σε ένα περιοδικό όπου αυτοδιαφημίζονται εναλλακτικοί θεραπευτές : «Είσαι πιο σημαντικός από κάθε άλλον στη ζωή σου και μόνο εσύ μπορείς να βοηθήσεις πραγματικά τον εαυτό σου!»

Ακόμη και όταν κάποιος δείχνει – τουλάχιστον στα λόγια – να αναγνωρίζει μία ανώτερη δύναμη, αυτό γίνεται με τους δικούς του όρους και τα δικά του θέλω. Το ανάλογο ισχύει επίσης για τη σχέση με το συνάνθρωπο, εννοείται εκτός εξαιρέσεων. Το ορατό αποτέλεσμα της «συνταξιοδότησης» του Θεού και της αυτοθεοποίησης του ατόμου, όπου συμβαίνει, εύλογα είναι ακραίος υποκειμενισμός, σχετικισμός, χαλάρωση των ηθικών νόμων, μηδενισμός και συσσωρευμένα αδιέξοδα, αφού ο άνθρωπος όσο και αν προσπαθεί δεν μπορεί να αντικαταστήσει τον Θεό.

Ο ανθρωποκεντρισμός της σύγχρονης εποχής αποτελεί μακρινό απότοκο του ουμανισμού, της φιλοσοφικής αντίληψης που θέτει τον άνθρωπο και τις αξίες του πάνω από κάθε άλλη αξία και προέκυψε ως αντίδραση στο πολιτικό και εκκλησιαστικό κατεστημένο.

Χαρακτηριστικό του φιλοσοφικού ανθρωπισμού είναι ότι θεωρεί «αληθές μόνον ό,τι προάγει την ανθρώπινη ζωή και οδηγεί τον άνθρωπο στην τελείωσή. Γι’ αυτό δίνει ιδιαίτερη σημασία στη λογική και την καθολική γνώση και αρνείται την πίστη σε υπερφυσικές δυνάμεις».(Λεξικό Μπαμπινιώτη)

Παρά τα πλείστα διδάγματα της λογικής, της πείρας και της ιστορίας, ωστόσο ο ουμανισμός επιμένει ότι ο άνθρωπος είναι απολύτως «φύσει καλός». Σύμφωνα με την ουμανιστική ιδεολογία μέσα του κρύβεται το δυναμικό για να αναπτυχθεί από μόνος του, να ολοκληρωθεί και να ευτυχήσει κατά το δοκούν. Το μόνο που χρειάζεται είναι να το ανακαλύψει και να το ενεργοποιήσει ίσως και με τη βοήθεια άλλων ομοϊδεατών. Τότε μπαίνει σε μία διαδικασία ανάπτυξης και τελειοποίησης. Στο τέλος της πορείας αυτής βγαίνει ένα ολοκληρωμένο, αφ’ εαυτού επιτυχημένο άτομο. Όντας σε αρμονία με τον «ανώτερο εαυτό» του, οδηγός του είναι τα υποκειμενικά του βιώματα και θέλω και όχι οποιοσδήποτε ηθικός νόμος. Τη δύναμη για να λυτρώσει τον εαυτό του την αντλεί από τον εαυτό του. Αυτή η αντίληψη είναι και το υπόβαθρο της νέας πνευματικότητας και σε μεγάλο βαθμό, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν υπάρχουν επίσης τάσεις αυτοπραγμάτωσης που συμπεριλαμβάνουν την υπηρεσία στον «άλλον», άλλοτε με ειλικρινή αλτρουιστικά και άλλοτε πάλι με κεκαλυμμένα εγωιστικά κίνητρα.

Καταχρηστικά ίσως, η νέα μορφή πνευματικότητας που έχει εμφανιστεί τις τελευταίες δεκαετίες παράλληλα και καμιά φορά μέσα από τις παραδοσιακές θρησκείες συνήθως αποδίδεται με το συλλογικό όρο Νέα Εποχή. Για λόγους ευκολίας θα χρησιμοποιήσουμε και εμείς αυτόν τον όρο. Αυτό το νέο είδος θρησκευτικότητας, που κερδίζει ολοένα περισσότερο έδαφος, προέκυψε εν μέρει σαν αντίδραση στα περίπλοκα, οικουμενικά προβλήματα της εποχής μας και στην αποτυχία των μεταμοντέρνων κοινωνιών, των πνευματικών φορέων και των εκκλησιών να τα λύσουν. Με τον όρο New Age, Νέα Εποχή, χαρακτηρίζεται ένα σύνολο από ποικίλα, ετερογενή κινήματα που συχνά είναι ασύνδετα ή και ασυμβίβαστα μεταξύ τους. Τους οπαδούς τους, τους συναντά κανείς συνήθως σε εναλλακτικές, φεμινιστικές, οικολογικές οργανώσεις, σε κύκλους υγιεινής διατροφής, εναλλακτικής ιατρικής, καθώς και διαφόρων σχολών αυτοπραγμάτωσης και ψυχοθεραπείας. Συνήθως είναι ευαίσθητα, καλοπροαίρετα άτομα με ιδιαίτερες πνευματικές αναζητήσεις, με ευγενή ιδανικά και αγνούς στόχους, αν και συχνά μπορεί να αποτελούν εν αγνοία τους το προκάλυμμα για ιδιοτελείς ή άδηλους σκοπούς.

Όπως καθετί ανθρώπινο, το New Age συμπεριλαμβάνει αλήθειες και πλάνες, θετικά και αρνητικά. Δεν είναι βέβαια όλα καλά ή όλα κακά στο New Age, αλλά ούτε είναι ομοιογενή ώστε να μπορεί να τα κρίνει κανείς συλλήβδην. Μπορεί όμως να προβεί σε μία γενική εκτίμηση με βάση τα κύρια γνωρίσματά του. Εδώ δεδομένου ότι η προμετωπίδα μας είναι η κριτική ματιά, θα παραθέσουμε πρώτα τα αρνητικά επισημαίνοντας τους κινδύνους που ενέχουν και θα επικεντρωθούμε στα θετικά στο τέλος.

Πάρα πολλά ανεξάρτητα μικρά ρεύματα συναποτελούν το μεγάλο ρεύμα του New Age. Ως New Age ή Νέα Εποχή, εννοείται η εποχή του Υδροχόου που έχει διαδεχθεί ή θα διαδεχθεί στο προσεχές μέλλον την εποχή των Ιχθύων. (Οι απόψεις για την ακριβή χρονολογία διίστανται, πάντως λίγο ως πολύ αναφέρονται γύρω στο 2000).

Στο βιβλίο Η εποχή του Υδροχόου ο συγγραφέας του, που αυτοαποκαλείται Alain ο αστρολόγος, γράφει : «Ο Θεός έχει πεθάνει. Αυτό που υπάρχει πίσω από τα πάντα είναι το Θείο … Στην εποχή του Υδροχόου θα ζήσουμε την άμεση σύνδεση του Εαυτού με την Κοσμική Ψυχή ή την Ενέργεια». Κατά συνέπεια εφόσον ο ίδιος ο άνθρωπος γίνεται «Θεός», ο «παλιός», προσωπικός Θεός δεν έχει πια κανένα ρόλο να παίξει. Στην καλύτερη περίπτωση το μόνο που χρειάζεται το κάθε άτομο είναι να συνδεθεί με μία υπερφυσική δύναμη, την Κοσμική Ενέργεια, που είναι επίσης «το Θείο».

Ήδη το ένα θεμέλιο του New Age, η αστρολογία, οδηγεί δικαιολογημένα σε ερωτηματικά σχετικά με τη σοβαρότητά του. Η αστρολογία, όπως κάθε άλλη μαντική ή δεισιδαιμονία, προωθεί ασφαλώς από τη μία μεριά τη μοιρολατρία και από την άλλη το κυνήγι της προσωπικής ευημερίας πάνω απ’ όλα. Για τον Θεό όμως είναι απορριπτέα γιατί αποτελεί μία μορφή οιωνοσκοπίας (βλ. Μωυσή Γ΄ 20-27, Μωυσή Ε΄ 18, 9-14. Ησαΐα 47, 12-15. Προς Κολ. 2,8). *

Ουσιαστικά η αστρολογία αντιστρατεύεται το σπουδαιότερο συμπαντικό νόμο, την ελευθερία της βούλησης και την υπευθυνότητα του ατόμου για τις πράξεις ή τις παραλείψεις του. Ούτε είναι άλλωστε δυνατόν να εμπιστεύεται τα άστρα για να αποφύγει τη δυστυχία ή για να βρει την ευτυχία. Γι’ αυτόν το στόχο καλείται να καλλιεργήσει τη συνειδητότητα και τη σχέση με τον Θεό, αφού τα πάντα εξαρτώνται από τη σχέση του μαζί του. Όμως η αστρολογία υποκαθιστά το Δημιουργό με τη δημιουργία, αφού αναθέτει το ρόλο του στα άστρα και στον αστρολόγο. Δεν είναι ίσως αρκετά γνωστό ότι παρόλο που η αστρολογία αρέσκεται να εμφανίζεται με ένα επιστημονικό προσωπείο, δεν έχει κανένα επιστημονικό υπόβαθρο στην πραγματικότητα. Είναι ουσιαστικά μία δεισιδαιμονία που καθρεφτίζει την προσπάθεια ενός τύπου ανθρώπου να παρακάμψει τον Θεό, επειδή θέλει ν’ αυτονομηθεί, παραβλέποντας ότι το μέλλον του δεν μπορεί να είναι γραμμένο στα άστρα, παρά στα κατάστιχα Εκείνου που ακολουθεί τους δικούς του μυστικούς και «αδιερεύνητους δρόμους» και δεν τους αποκαλύπτει τόσο εύκολα σε οποιονδήποτε.

‘Αλλωστε ο Δημιουργός αποκαλύπτει τις προθέσεις του όπου και όποτε αποφασίσει αυτός, αφού «το Πνεύμα του πνέει όπου θέλει». Είναι αφέλεια να πιστεύει κάποιος ότι με την εφαρμογή μίας «τεχνογνωσίας» μπορεί να διεισδύσει στα θεία μυστικά, ιδίως όταν δεν διαθέτει την απαραίτητη ωριμότητα. Στην αρχαιότητα η αστρολογία ήταν άρρηκτα συνδεδεμένη με την «επιστήμη των αντιστοιχιών», δηλαδή τη γνώση της συμβολικής γλώσσας της φύσης και προϋπέθετε ένα αφυπνισμένο πνεύμα. (βλ. «Δώρα του Ουρανού)

Είναι χαρακτηριστικό μοτίβο ήδη στους συμβολισμούς της προϊστορίας και της μυθολογίας ότι η προσπάθεια του ατόμου να υπερβεί τα γνωστικά όρια που έχει θέσει η θεότητα, χωρίς να ζητήσει τη δική της βοήθεια και συγκατάθεση, δεν τον οδηγεί στην ευτυχία και στην εσωτερική ειρήνη. Αντίθετα τον οδηγεί στην ύβρι κατά τους αρχαίους ή τον κάνει υποχείριο, συνήθως σε ιδιοτελείς, εξουσιομανείς απατεώνες, κερδοσκόπους, ακόμη και σε δαιμονικές δυνάμεις που τον πείθουν ότι μπορεί «να φάει τον καρπό από το δένδρο της γνώσης».

Σε τέτοιους δούλους των ωροσκοπίων, των φυλακτών, των διαφόρων μάγων ή μαγικών τεχνικών ο Παύλος αντιπροτείνει την ελευθερία των λυτρωμένων χάρη στον Ιησού Χριστό (Προς Γαλ. 4,3 και 9). Το παράδοξο είναι ότι ενώ οι σύγχρονοι Δυτικοί έχουν αποστασιοποιηθεί από τις θρησκευτικές παραδόσεις τους, σε άλλες ασπάζονται τις ίδιες ή άλλες ειδωλολατρικές πρακτικές αλλά μέσα από το πρίσμα της νέας εποχής. Έτσι για παράδειγμα το παγκόσμιο Maitreyaproject οργανώνει εκθέσεις με «ιερά λείψανα του Βούδα και άλλων διδασκάλων από κάθε παράδοση», όπου οι Ευρωπαίοι συρρέουν για να λάβουν ευλογία από «ιερά» δόντια ή μαλλιά.

Σε γενικές γραμμές στη «νέα θρησκευτικότητα» ο Θεός αντικαθίσταται από την «Κοσμική Ενέργεια». Παρ’ όλο που ακούγεται σαν ένας νέος επιστημονικός όρος, η έννοια αυτή προέρχεται από τον ινδουισμό. Εκεί το καθήκον της ατομικής «ψυχής», του ατμάν, είναι να συγχωνευτεί με την Κοσμική Ψυχή, το Βράχμαν. Η μυστικιστική ένωση του ατόμου με το Βράχμαν, δηλαδή με το σύμπαν, μέσω συγκεκριμένων ασκήσεων, το καθιστά μέτοχο της συμπαντικής ενέργειας και ως αποτέλεσμα μπορεί να αποκτήσει θεϊκές ιδιότητες και δυνάμεις, λέει η ινδουιστική διδασκαλία. Το ίδιο πιστεύω πρεσβεύει το κίνημα της Νέας Εποχής, καθώς εδώ το ζητούμενο είναι η απεριόριστη διεύρυνση της συνειδητότητας. Με άλλα λόγια, το κίνημα αυτό υποστηρίζει ότι από τη στιγμή που ο άνθρωπος αποκτά υπερφυσικές δυνάμεις, έχει επίσης πρόσβαση σε σφαίρες υπερβατικής γνώσης και έτσι γίνεται ουσιαστικά υπεράνθρωπος. Επομένως προκειμένου να γίνει «όπως ο Θεός» (πβλ. Μωυσή Γένεση 3,5) εμπιστεύεται ανεξέλεγκτα «κοσμικές δυνάμεις» χωρίς να γνωρίζει το ποιόν τους, την προέλευσή τους και κυρίως το αντίτιμο αυτής της «θέωσης».

Ασφαλώς η επιδίωξη του ανθρώπου να γίνει «θεός» ή σαν θεός, είναι τόσο παλιά όσο το ανθρώπινο γένος. Η συγκεκριμένη φιλοσοφία της Νέας Εποχής, η οποία θεωρεί πως τα πάντα αποτελούν μία αξεχώριστη Ενότητα, δεν είναι καινούρια. Τις ρίζες της έχει στα θρησκευτικά συστήματα της Ανατολής και στο γνωστικισμό. Στην ουσία αποτελεί ένα συγκρητισμό με στοιχεία τόσο από όλες σχεδόν τις ασιατικές θρησκευτικές φιλοσοφίες όσο και από το χριστιανισμό, από νεογνωστικές πηγές όπως η Θεοσοφία και η Ανθρωποσοφία, από αρχαίες και παγανιστικές λατρείες, από τον αποκρυφισμό και τον πνευματισμό, τον εσωτερισμό και βέβαια την αστρολογία.

Είναι φυσικά ανακριβές να γενικεύσει κανείς τα παραπάνω για όλες τις εκφράσεις του κινήματος, όμως είναι εύκολο να εξηγηθεί γιατί η Νέα Εποχή στηρίζεται σε όλες αυτές τις πηγές. Ο ορθολογισμός και ο επιστημονισμός που επικράτησαν από την εποχή του Διαφωτισμού επικεντρώνονται πάνω στην ύλη. Έτσι οι πανάρχαιες υπαρξιακές ερωτήσεις του ανθρώπου για το νόημα, τον απώτερο σκοπό και τον προορισμό του έμειναν αναπάντητες. Επιπλέον, καμία από τις παραπάνω παραδόσεις δεν μπόρεσε να πείσει γενικότερα και έτσι τελικά δημιουργήθηκε ένα κράμα από παλιότερες διδασκαλίες σε σύζευξη με σύγχρονες σχολές σκέψης όπως η ψυχοθεραπεία. Αυτό το κράμα ήρθε να καλύψει το κενό της πίστης στο πνευματικό νόημα της ανθρώπινης ύπαρξης.

Για πολλούς και ποικίλους λόγους, για τους οποίους ευθύνονται σε πολύ μεγάλο βαθμό οι εκκλησίες και οι διανοούμενοι, η χριστιανική Δύση αποξενώθηκε από τις απαιτήσεις του Ευαγγελίου. Ως συνέπεια, ο σύγχρονος άνθρωπος προκειμένου να αποκτήσει επαφή με τον εσωτερικό πυρήνα της ύπαρξής του και να την βιώσει ολοκληρωμένα, προσπαθεί να ξεφύγει από τα στενά όρια της καθημερινής του συνείδησης. Γι’ αυτόν το λόγο ακούγονται τόσο πολλά για διεύρυνση και μεγιστοποίηση της συνειδητότητας, για σύνδεση συνείδησης και κοινωνίας – υπό την έννοια ότι αποτελούν δύο όψεις μίας μοναδικής παγκόσμιας Ενότητας – και για διαπροσωπική συνείδηση, όπου ο πνευματικός πυρήνας του ατόμου οφείλει να συνδεθεί με το συλλογικό ασυνείδητο της ανθρωπότητας.

Ίσως μόνο έτσι νομίζει ο κάπως πιο ευαίσθητος Ευρωπαίος ότι μπορεί να επιβιώσει στην ισοπεδωτική παγκοσμιοποιημένη κοινωνία∙ εύστοχα παρατηρεί ο Σλαβόι Ζίζεκ (Slavoj Zizek), γνωστός σύγχρονος φιλόσοφος από τη Σλοβενία, σε ένα άρθρο του στην Monde (ανατυπώθηκε στην Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία της 5/6/05): «Την ώρα που η «ευρωπαϊκή» τεχνολογία και ο καπιταλισμός θριαμβεύουν σε πλανητική κλίμακα, η ιουδαιο-χριστιανική κληρονομιά ως «ιδεολογική υπερδομή» φαίνεται να κινδυνεύει από την επίθεση της «ασιατικής» New Age σκέψης. Οι άνθρωποι δεν είναι, πια, ικανοί να προσαρμοστούν στον ρυθμό της τεχνολογικής προόδου και στις κοινωνικές ανακατατάξεις που την συνοδεύουν. Τα πράγματα προχωρούν πολύ γρήγορα. Η προσφυγή στον ταοϊσμό και τον βουδισμό προσφέρει διέξοδο. Αντί να προσπαθήσει να προσαρμοστεί στον ρυθμό των αλλαγών, καλύτερα να τα εγκαταλείψει και να «αφεθεί» στο ρεύμα.

… Νιώθουμε σχεδόν τον πειρασμό να χρησιμοποιήσουμε, για την περίσταση, το μαρξιστικό κλισέ για τη θρησκεία, «όπιο του λαού», ως φανταστικό συμπλήρωμα στη γήινη μιζέρια. Ο «δυτικός βουδισμός» εμφανίζεται, έτσι, ως ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για να μετάσχει κανείς πλήρως στην καπιταλιστική δυναμική, διατηρώντας, φαινομενικά, την ψυχική του υγεία.

…Το μάθημα που πρέπει να πάρουμε είναι ότι δεν πρέπει να αφιερωνόμαστε ψυχή τε και σώματι στο καπιταλιστικό παιχνίδι, αλλά μπορούμε να το κάνουμε κρατώντας…εσωτερική απόσταση. Γιατί ο καπιταλισμός μας φέρνει αντιμέτωπους με το γεγονός ότι η αιτία της υποταγής μας δεν είναι η αντικειμενική πραγματικότητα (η οποία δεν υπάρχει), αλλά η επιθυμία μας, η απληστία μας για τα υλικά αγαθά και η υπερβολική προσκόλλησή μας σε αυτά. Κατά συνέπεια, αυτό που μένει να κάνουμε, είναι να εγκαταλείψουμε την επιθυμία μας και να υιοθετήσουμε την εσωτερική ειρήνη… Δεν είναι περίεργο που ένας τέτοιος βουδισμός-ταοϊσμός μπορεί να λειτουργήσει ως ιδεολογικό συμπλήρωμα στη φιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση: μας επιτρέπει να συμμετάσχουμε σ’ αυτήν κρατώντας την εσωτερική μας απόσταση… Ναι, καπιταλιστές, αλλά απομακρυσμένοι, ζεν…».

***

Η Νέα Εποχή οφείλει πολλά στο βιβλίο της Αμερικανίδας Μέριλυν Φέργκιουσον Η Συνωμοσία του Υδροχόου. Εκεί γράφει η Φέργκιουσον : «Ένα ισχυρό Δίκτυο, αν και χωρίς ηγεσία, εργάζεται για να φέρει μία ριζική αλλαγή στο σημερινό κόσμο. Τα μέλη του έχουν απομακρυνθεί από ορισμένα βασικά πρότυπα της δυτικής σκέψης και ίσως να πέτυχαν έτσι να σπάσουν και αυτήν ακόμη τη συνέχεια της Ιστορίας. Το Δίκτυο αυτό είναι η συνωμοσία της Εποχής του Υδροχόου. Μία συνωμοσία χωρίς πολιτικό δόγμα και χωρίς μανιφέστο».

Το Δίκτυο που εννοείται εδώ αποτελείται από έναν ανυπολόγιστο αριθμό μεμονωμένων ατόμων, ομάδων, οργανώσεων και κινημάτων που χωρίς ένα εμφανές συντονιστικό κέντρο εργάζονται προκειμένου να δώσουν συγκεκριμένες κατευθύνσεις στις σύγχρονες κοινωνίες. Το σύνθημα της Νέας Εποχής είναι: «Σκέψου παγκόσμια και δράσε τοπικά!» (“Think globally, act locally!”) Με τον τρόπο αυτό επιδιώκεται η ταύτιση ατομικής και συλλογικής συνείδησης. Κατά την Φέργκιουσον η οριστική μεταμόρφωση της συνείδησης ολοκληρώνεται σε τέσσερα στάδια.

Η εισαγωγή, το πρώτο στάδιο, αρχίζει για το ενδιαφερόμενο άτομο με την αμφισβήτηση των παραδοσιακών αξιών και κοσμοθεωριών ή συνήθως ακόμη απλούστερα, επειδή έχει ένα πρόβλημα. Ένας άλλος του προτείνει: «Γιατί δεν δοκιμάζεις να βρεις λύση με την αστρολογία, ή το ρέικι ή τη γιόγκα ή με τον χι δάσκαλο;» Η Φέργκιουσον λέει: «Τους περισσότερους αυτή η καταλυτική στιγμή τους οδήγησε αυτόματα σε ένα μυστικιστικό ή ψυχικό βίωμα». Επίσης μία ψυχεδελική ουσία ή ο διαλογισμός μπορούν να οδηγήσουν στο ίδιο βίωμα και να αποτελέσουν το πρώτο βήμα.

Το δεύτερο στάδιο είναι της έρευνας και του πειραματισμού. Στο ενδιαφερόμενο άτομο έχει ξυπνήσει η περιέργεια. Κάνει μία δοκιμή, συλλέγει πληροφορίες και αγοράζει σχετικά βιβλία. Έτσι εισάγεται σταδιακά στο πνεύμα του New Age και αρχίζει να πειραματίζεται με μία ή περισσότερες από τις διάφορες μεθόδους αυτοπραγμάτωσης.

Η Φέργκιουσον συνιστά στο νέο μαθητή ιδιαίτερα το ζεν και τη γιόγκα, αλλά δεν χρειάζεται απαραίτητα να ακολουθηθεί μία συγκεκριμένη τεχνική.

Το τρίτο στάδιο είναι η ένταξη. Ο μαθητής έχει πια ενταχθεί στο κίνημα και εισάγεται όλο και πιο βαθιά. Όπως λέει η Φέργκιουσον : «Ζει τώρα το μυστήριο… Μολονότι μπορεί να έχει έναν αγαπημένο δάσκαλο ή να προτιμά μία ορισμένη μέθοδο, εμπιστεύεται έναν εσωτερικό γκουρού». Εκτελεί τις ασκήσεις που έχει μάθει με πίστη και ευσυνειδησία. Κάνει διαλογισμό, συμβουλεύεται το ταρώ, το εκκρεμές ή τα άστρα ή κάτι παρεμφερές. Γιατί το κάνει; Για να μάθει κάτι για τον εαυτό του, για τη ζωή και κυρίως για τη ζωή μετά το θάνατο. Πολλές φορές επίσης επειδή διαπνέεται από ιδεαλισμό και ρομαντικά ιδανικά και πιστεύει ότι συμμετέχει σε ένα παγκόσμιο κίνημα που θα αλλάξει τον κόσμο. Εκτός αυτού, συχνά το κίνημα αποτελεί ένα υποκατάστατο της οικογένειας ή της κοινωνίας ή και μίας όχι ολοκληρωμένης προσωπικής ζωής. Οπωσδήποτε έχει πλέον βρει και υιοθετήσει μία συγκεκριμένη βιοσοφία που του δίνει έτοιμες απαντήσεις στα ερωτήματά του. Σε αυτό το στάδιο ο μαθητής πρέπει να βιώσει διαισθητικά την ενότητα με το σύμπαν.

Στο τέταρτο στάδιο συμμετέχει στη συνωμοσία. Ο μαθητής γίνεται τώρα ένας «συνωμότης» που θέλει να πείσει όλους τους άλλους για την ορθότητα της κοσμοαντίληψής του. Εργάζεται με σχεδόν ιεραποστολικό ζήλο, καθώς στο τέταρτο στάδιο η συμμετοχή στη συνωμοσία δρομολογεί την οριστική μεταμόρφωση της συνείδησης.

Όσοι έχουν ήδη φθάσει στο φωτισμό, έχουν χρέος να εργαστούν από κοινού για να μεταμορφώσουν την κοινωνία. Έχουν καθήκον να βοηθήσουν τους υπόλοιπους να ανακαλύψουν τον εσωτερικό τους δάσκαλο ή γκουρού. Έτσι κάποια μέρα ο κάθε ένας θα μπορέσει να φθάσει στο φωτισμό, οπότε όλοι οι δάσκαλοι – συμπεριλαμβανομένου και του Θεού – θα γίνουν περιττοί.

Στο τέλος αυτής της πορείας το ατομικό πνεύμα του ανθρώπου επιστρέφει στο Παγκόσμιο Πνεύμα από το οποίο αφομοιώνεται. Σε αυτό το σημείο είναι εμφανής η επίδραση της θεωρίας του Κ. Γκ. Γιουνγκ που λέει ότι το προσωπικό ασυνείδητο επιστρέφει στο απρόσωπο συλλογικό ασυνείδητο.

Εάν όμως το άτομο είναι απλώς ένα τμήμα της Κοσμικής Ψυχής, «μία σταγόνα στον ωκεανό», τότε η ελευθερία της βούλησης χάνει τη σημασία της. Εκτός αυτού μπαίνει το ερώτημα, χωρίς ένα προσωπικό υπέρτατο Ον, ποιός καθορίζει τι είναι καλό και κακό. Εφόσον το «εγώ» συγχωνεύεται με το Παν, δεν μπαίνει ζήτημα απόφασης μεταξύ καλού και κακού. Για τους βουδιστές το ατομικό εγώ χάνεται στην κατάσταση της νιρβάνα. Παρόμοια, για τους οπαδούς της Νέας Εποχής η ατομική προσωπικότητα παύει κατά βάση να υπάρχει από τη στιγμή που το άτομο συγχωνεύεται με τον κόσμο.

Η ονομασία New Age πολλές φορές αντικαθίσταται από την έννοια «εσωτερισμός» (ένας συλλογικός όρος που περιλαμβάνει ποικίλες μυστικές παραδόσεις και εναλλακτικές θεωρίες ή τεχνικές που οδηγούν κατά τους εμπνευστές τους σε γνώση, υγεία, επιτυχία σε όλους τους τομείς, ευτυχία, αυτογνωσία και ολοκλήρωση από εσωτερικά μονοπάτια). Ασφαλώς κάθε θρησκεία διαθέτει εσωτερικές πρακτικές και φιλοσοφίες, ακόμη και η Βίβλος είναι εν πολλοίς ένα εσωτερικό βιβλίο. Η εσωτερική ατραπός ακολουθείται βέβαια από τον αναζητητή που δεν περιορίζεται στην πεπατημένη.

Στο Λεξικό του Εσωτερισμού οι συντάκτες του παίρνουν σαν παράδειγμα την ιστορία του Νώε για να εξηγήσουν τις εσωτερικές μεθόδους. Λένε λ.χ. ότι ο φονταμενταλιστής χριστιανός εκλαμβάνει τις σαράντα μέρες του κατακλυσμού κατά λέξη, ενώ ο πιστός ιουδαίος ή χριστιανός αντιλαμβάνεται ότι πρόκειται για μία συμβολική έκφραση μίας μακριάς περιόδου. Αντίθετα ο εσωτεριστής θα αναζητήσει με βάση την κάμπαλα και το διαλογισμό να ερμηνεύσει τις σαράντα μέρες, το όνομα του Νώε, ύστερα κάθε σχετικό στίχο της Παλαιάς Διαθήκης κ.ο.κ. μέχρι να φανερωθεί δια μιας στο εσωτερικό του η έννοια όλων αυτών. «Συνεπώς ο εσωτερισμός προσφέρει μία μέθοδο για να μπορεί κάποιος να βιώσει εσωτερικά το νόημα ενός θεού, μίας εικόνας, ενός συμβόλου κ.λπ. … Ο εσωτεριστής θέλει να δει στην ψυχή του της Αρχές του Κόσμου, να τις κατανοήσει και να ενωθεί μαζί τους. Για να φθάσει πιο εύκολα σ’ αυτό το βίωμα, συχνά δίνει ανθρώπινη μορφή στις Δυνάμεις και έτσι επικοινωνεί με δαίμονες, πνεύματα, θεούς ή μυθικά όντα». (Lexikon der Esoterik σελ. 10)

Από τον ορισμό αυτόν, είναι φανερό ότι εδώ, ακόμη και αν γίνεται αναφορά σε κάποιον θεό, η μοναδική αυθεντία στην οδό της επίγνωσης είναι ο ίδιος α αναζητητής. Για τον εσωτεριστή μπορεί κατ’ αναλογία να ειπωθεί το απόφθεγμα του Ωριγένη για τον αιρετικό, ότι δηλαδή το ερευνητικό πνεύμα του τον οδηγεί να σκέφτεται πιο βαθιά αλλά όχι απαραίτητα πιο αληθινά. Ενώ στις σέκτες ο οπαδός οφείλει να ακολουθεί πιστά μία σειρά από συγκεκριμένους κανόνες και διδασκαλίες, στον εσωτερισμό στις περισσότερες περιπτώσεις το άτομο είναι ελεύθερο να αναζητήσει και να διαμορφώσει μόνο του την ολοκλήρωσή του. Σε καθετί που κάνει ή σκέφτεται κίνητρο, κριτήριο και κέντρο είναι ο εαυτός του. Καλό, σωστό και αληθινό είναι αυτό που μου αρέσει και με ευχαριστεί, αυτό που «μου πάει» ή «με ανεβάζει». Ο άνθρωπος δεν ψάχνει να βρει το Δημιουργό του, αλλά το «θεϊκό εαυτό» του μέσα στο εγώ του.

Βέβαια πολλοί βρήκαν φως ακολουθώντας το δρόμο του εσωτερισμού. Αυτό προϋποθέτει όμως ταπεινή στάση και αγάπη για την αλήθεια και τον θεό. Χωρίς αυτές τις προϋποθέσεις ακόμη πιο πολύ αναζητητές έμειναν στο ημίφως ή στο σκοτάδι, ακόμη και αν ήταν λαμπροί στοχαστές, όπως ορισμένοι που θα αναφερθούν σε αυτές τις σελίδες.

Μία βασική αρχή αυτού του κοσμοειδώλου είναι η θεωρία των μορφογενετικών πεδίων. Σύμφωνα με αυτήν, μυστική γνώση χιλιετιών είναι αποθηκευμένη στα παραπάνω πεδία και ο καθένας μπορεί να βρει πρόσβαση σε αυτήν μέσω ορισμένων τεχνικών. Το θεώρημα των μορφογενετικών πεδίων υποστηρίζει πως όλα τα φαινόμενα στο σύμπαν ακολουθούν συγκεκριμένα αρχέτυπα. Πίσω από κάθε φαινόμενο, μορφή ή συμπεριφορά προϋπάρχουν αόρατες δομές – παρόμοια με το σχέδιο του αρχιτέκτονα πριν κτιστεί μία οικοδομή – τα αποκαλούμενα μορφογενετικά πεδία. Τα πεδία αυτά δεν είναι ούτε ύλη ούτε ενέργεια παρά «πληροφορία», η οποία αποτυπώνει την προεικόνιση ή το αρχέτυπο μιας πραγματικότητας ή αντικειμένου που θα υπάρξει στο μέλλον.

Μία παραπλήσια θεωρία συναντάται και στην Ανθρωποσοφία του Ρούντολφ Στάινερ. Ο Στάινερ μιλούσε για τα αρχεία Ακάσα ή ακασικά αρχεία, ένα είδος παγκόσμιας μνήμης όπου είναι καταγεγραμμένες όλες οι πράξεις των ανθρώπων του παρελθόντος, του παρόντος και του μέλλοντος. Η θεωρία της παγκόσμιας μνήμης δεν είναι επινόηση του Στάινερ, αλλά προέρχεται από τον ινδουισμό. Η παγκόσμια μνήμη είναι το πεδίο όπου επιδιώκει να διεισδύσει ο διαλογιζόμενος μέσω της ένωσης με τον μακρόκοσμο. Βέβαια ο Στάινερ καλύπτει τα νώτα του παραδεχόμενος ότι είναι δυσκολότερη η πρόσβαση σε πληροφορίες από το μέλλον παρά από το παρελθόν και μάλιστα όσο πιο πίσω βρίσκονται τόσο το καλύτερο. Προκειμένου να μάθει για ένα γεγονός από το απώτερο παρελθόν μέσω των ακασικών αρχείων ο Στάινερ ερχόταν σε επαφή με τις ψυχές των τότε πρωταγωνιστών.

Στην ουσία με τον όρο αυτόν εννοείται η γνωστή νεκρομαντία, ο κοινός πνευματισμός ή επικοινωνία με πνεύματα νεκρών, αν και με μία νέα ορολογία (βλ. Μωυσή Ε΄ 18,9 κ.εξ.).

Ο Στάινερ διατείνεται ότι δεν στηρίζεται καθόλου σε εξωτερικές πηγές (π.χ. αρχαία ιερά κείμενα), αλλά παραδέχεται ότι η ανάγνωση των ακασικών αρχείων περιορίζεται από κάποια συγκεκριμένα όρια πέρα από τα οποία επικρατεί ασάφεια. Γεγονός είναι ότι η ιστορική έρευνα δεν έχει τη δυνατότητα να ελέγξει αν είναι αλήθεια ή όχι όσα ισχυρίζονται οι «αναγνώστες» των ακασικών αρχείων. Πάντως είναι βέβαιο ότι στα περισσότερα σημεία διαφωνούν με τη Βίβλο και επίσης διαφωνούν μεταξύ τους.

Είναι γνωστή π.χ. η διάσταση μεταξύ θεοσοφιστών και ανθρωποσοφιστών όσον αφορά το πρόσωπο του Χριστού, μολονότι και οι μεν και οι δε βασίζονται στα ίδια αρχεία. Έτσι εύλογα δημιουργούνται ερωτηματικά για την ίδια την Ανθρωποσοφία αφού στηρίζει όλη την κοσμοθεωρία της σε ένα τέτοιο ασαφές, αμφιλεγόμενο και υποκειμενικό υπόβαθρο όπως τα θρυλούμενα ακασικά αρχεία.

*      Βλ. επίσης Οι Πνευματικοί Κόσμοι, σελ. 325.